Dere yatakları, göl kıyıları gibi sulak alanlarda yetişen Hayıt, öncelikle bir ot değil, çalı formunda ağaçtır. Hipokrat’dan günümüze 2000 yıldan uzun süredir kadın hastalıkları tedavisinde kullanılan Hayıtın tariçesini sizler için özetledik.
Latince adı; Vitex Agnus Castus olan Hayıt, yazılı tarihe ilk kez M.Ö. 4. yüz yılda Hipokrat tarafından alınmış. “Menstrüasyonda herhangi bir sorun olduğunda kadına, içinde hayıt bitkisi demlendirilmiş esmer şarabı içirin” cümleleri ile bahseden Hipokrat, ayrıca süt salgısını artırdığını belirtmiş.
Rönesans döneminde John Gerard (1545-1611) hayıtı uterus iltihapları için ve emenagog olarak önermiştir. Özellikle meyve infüzyonunun karaciğer ve dalak hastalıklarında kullanıldığından söz etmiş.
Hayıt’ın Avrupa’daki popülaritesi 1700’lü yılların başından itibaren azalmaya başlasa da, doğal olarak yetiştiği akdeniz havzasında, özellikle sindirim rahatsızlıklarında kullanımı devam etmiş.
1900’lü yılların başında bitki jinekolojik rahatsızlıklarda kullanımıyla yeniden gündeme gelmiş, 1930 yılında Almanya’da, Gerhard Madaus (1890-1942) tarafından araştırılmış.
Madaus, jinekolojik rahatsızlıklar için, 1938 yılında Hayıt ekstresinden bir ilaç geliştirip ilaca ‘‘Agnolyte’’ adını verdi. Bu ilaç daha sonra yapılan birçok bilimsel çalışmada kullanıldı.
Deneysel çalışmaların olumlu sonuçlarının klinik deneyimlerle desteklendiği 1940’lı ve 1950’li yıllarda, hayıt ekstreleri Avrupa’da; menstrüasyon bozuklukları, premenstrüel sendrom, kısırlık tedavisi, menopozun erken safhasında görülen ateş basmalarının tedavisi gibi temel uygulamalar ile fitoterapide yer aldı. Almanya’da menstrüal düzensizlikler ve premenstrüel sendromda kullanımının çok eski tarihlere dayanmasına bağlı olarak bitkinin monografı, Komisyon E Monografları arasında yer aldı (Hobbs, 1996; Mills, 1985; Blumental, 2000).
Son yıllarda kadınların bir çoğu premenstrual ve premenopozal şikayetlerde hormon içeren preparatlar yerine yan etkileri daha az, doğal ürünleri tercih etmektedir (Loch ve ark., 2000).